ضرورت آموزش حقوق شهروندی در مدارس
بخش پایانی
هدفهای آموزش حقوق شهروندی:
1- فهماندن تدریجی این مطلب که مدرسه یک اجتماع است وکمک کردن به دانش آموزان جهت ادغام شدن در این اجتماع.
2-وادار کردن کودکان به شرکت در زندگی مدرسه و بسط فضائل اجتماعی از قبیل احترام به حقوق دیگران؛ حس همبستگی انضباط و مسئولیت در نزد او.
3-آموزش دادن به او به اینکه مطابق راه ورسم دموکراسی زندگی کند.
از جمله کارهایی که در این دوره برای تحقق اهداف بالا و همچنین آموزش شهروندی صورت می گیرد عبارتند از:
1- باید به کودکان فهماند که موجودات بشری به هم وابسته اند و همه با هم همکاری دارند.
2- باید با نقل تاریخ مردان وزنان گذشته آرمان برادری، حقیقت، عدالت، شجاعت و همبستگی بشری را در روح کودک دمید.
3- باید به همه کودکان کمک کرد که شهر و کشور خود را بشناسند تا به این واسطه باوظایف افراد و اقشار مختلف آن کشور و کارهایی که آنها انجام می دهند و نیز به نقائص موجود در آن پی ببرند تا به نوبه خود برای بهترساختن زندگی درآن کار کنند.
همچنین در حدود سالهای آخر دبستان کودکان باید قادر باشند که مستقیماً به مطالعه اعلامیه های که سازمان ملل متحد و دیگر سازمانها در این مورد ارائه داده اند و همچنین فصول ساده اعلامیه حقوق بشر بپردازند.
در دبیرستان نیز مانند دبستان، سازمان، روحیه و محیط مدرسه عناصر اساسی آموزش حقوق شهروندی هستند در مقایسه با دبستان، دبیرستان (که در بعضی کشورها مدرسه متوسطه نیز نامیده می شود و ناظر بر جوانان 12 تا 18 ساله است ) امکانات وسیعتر و متنوع تری برای آموزش این حقوق و میدان پهناورتری برای آزمون عملی طرق به کار بستن و محترم شمردن این حقوق فراهم می شود. در این دوره در نخستین سالهای دبیرستان روشهای فعالانه همراه با به کارگیری رایج ترین وسایل بصری موجب جلب توجه دانش آموزان به این مقوله خواهند شد. پس از نشان دادن تصاویر، فیلم های متحرک و ثابت در کلاس درس و نیز خبری که مسئله حقوق شهروندی و حقوق بشر را مطرح می کند، باید میان دانش آموزان و معلم در زمینه آزادی بحث و گفتگو وجود داشته باشد. در جریان این بحث معلم باید به روشن شدن ذهن و افکار دانش آموزان کمک کند تا به این واسطه قدرت داوری، قضاوت و انتقاد آنها تکامل پیدا کند. در مقطع دبیرستان نیز مانند دیگر سطوح آموزشی، آموزش مربوط به حقوق شهروندی از آموزش مربوط به تفاهم و همکاری جدایی ناپذیر است. برای مثال در ماده 26 اعلامیه حقوق بشر چنین آمده است که آموزش و پرورش باید روحیه تفاهم، و بردباری را میان همه ی ملتها و همه گروههای نژادی یا مذهبی و همچنین اعضای یک کشور برآورده سازد (کید ، 1351).
شهروندی و مهارت زندگی
مفهوم شهروندی در درجه اول، دارای وجوه مشترک با مهارتهای زندگی در سطح محلی و ملی است و در درجه دوم، با مهارتهای زندگی درجامعه ی جهانی ارتباط دارد. درچنین دیدگاهی است که نه بر اساس رویکرد روان شناسی فردیت و اجتماعی جوامع پیشرفته صنعتی بلکه بر پایه روش زندگی ایرانی، می توان مهمترین مهارتهای مورد نیاز دانش آموزان نوجوان و جوان را برای زندگی سعادتمندانه ای کرد.
مهمترین مهارتهایی را که می توان برای دانش آموزان پیشنهاد داد به شش گروه قابل تقسیم است. اولین گروه از مهارتها که دانش آموزان باید یاد بگیرند، شناخت زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، ملی و دینی در کشور، است. دومین گروه از مهارتها که دانش آموزان باید یاد بگیرند، این است که
دانش آموزان سلامت جسمی، بهداشت فردی و زیست محیطی را حفظ کنند و بهبود بخشند تا زندگی برای آنان و دیگران آسانتر شود. گروه سوم از مهارتها، آن است که نوجوانان و جوانان دانش آموز یاد بگیرند که نظم و قانون مداری و عدالت را در همه حال رعایت کنند و در همه اموری که انجام آنها بر عهده آنان است، احساس مسئولیت داشته باشند. چهارمین گروه از مهارتها این است که دانش آموزان مناسبات سالم اجتماعی، نظیر هم دلی، هم دردی، کمک رسانی، رشد مهارتهای زبانی توانایی بر قرار کردن ارتباط موثر و ثمر بخش با دیگران، بده بستان برابر و عادلانه، دوست داشتن هم زبانان، همراهان، هموطنان و انواع دیگر ارتباطهای مبتنی بر کرامت انسانی را فرا بگیرند. گروه پنجم از مهارتها، که اهمیت ویژ ای در هویت و شخصیت و زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی نوجوانان و جوانان دارد، مهارتهای شغلی است. ما از این بابت در کشور خود مشکلات بی شماری داریم و جا دارد آموزش و پرورش، هم با فراهم کردن زمینه های مهارتهای شغلی در ذهن و روحیه و رفتار تمام دانش آموزان (مانند دقت و نظم و مسئولیت و پی گیری و نو آوری و شکل گیری درست هویت شغلی ) و هم در برنامه ریزی های آموزش فنی و حرفه ای سطوح بالاتر تحصیلی از نظر آموختن دانش و مهارتهای تخصصی به نوجوانان و جوانان و ایفای نقش و اعمال فشار بر نهادهای مسئول تأمین فرصتهای شغلی برای جوانان، نقش حیاتی خود را به درستی ایفا کند. گروه ششم از مهارتها این است که دانش آموزان در هر سنی خود را چنان که هستند و بدان گونه که می توانند باشند، به درستی بشناسند و شیوه زندگی خود را بر اساس توانایی ها،
استعدادها، هدفهای کوتاه مدت و میان مدت و دراز مدت و در راستای تحقیق باورها و آرزوهایی که دارند، سازماندهی کنند. ویژگیهای شهروندی نیز بخش جدایی ناپذیر از همین مهارتهاست و همان گونه که شاهد هستیم، مهارتهای شماره ی یک تا پنج در زندگی شهروندی، اهمیت بیشتری دارند و مهارت شش زمینه ساز مهارتهای شهروندی است.
آموزش فلسفه و روش تفکر
آموزش شهروندی ملی و جهانی به دانش آموزان موجب افزایش مشارکت و تصمیم گیری درست در زمینه مسائل دور و نزدیک زندگی اجتماعی و فرهنگی می شود، این آموزش نیازمند انواع مهارت های تفکر (به ویژه جست و جوگری، تفکر منطقی، تفکرحل مسئله، تفکر مراقبت کننده، تفکر خلاق و تفکر نقاد) است. برای این منظور راهبردها روشهای گوناگون آموزش فلسفه و درست اندیشیدن به دانش آموزان وجود دارد.
روشهایی که ماتیو لیپمن (1988و1993) ارائه کرده و "انجمن پیشبرد جست و جوهای فلسفی و باز تاب آن در آموزش و پرورش" آنها را گسترش داده است، بر رابطه نزدیک فکری معلم و دانش آموز و ایجاد انگیزه برای آغاز یک بحث و گفت و گو
از طریق طرح یک داستان، یک قطعه شعر، بیان یک واقعه، و ارائه یک تصویر یا یک مطلب از کتاب و روزنامه و امثال آن، تاکید دارد. پس از ایجاد انگیزه، فرصتی به دانش آموزان داده می شود تا به تفکر بپردازند و سپس گفت و گوهای گروهی خود را آغاز کنند. این گفت وگوها از ارائه اطلاعات ساده شروع می شود و هر مطلبی که ارئه می شود مقدمه جستجوگری و طرح سئوالات دقیق تر برای تعمق بیشتر درباره آن است. کار معلم، که نقش تسهیل کننده گفتگو ها را دارد این است که انگیزه اولیه را ایجاد کند، واسطه طرح سئوالات بیشتر باشد، و راهبردهای مناسب برای بحث و گفتگوها ی ثمر بخش را ارئه دهد (لطف آبادی،1385).
این آموزش ها، افزون بر یادگیری درست اندیشیدن، باعث رشد امنیت و عزت نفس، اعتماد متقابل، مهارتهای عاطفی، مهارتهای یادگیری گروهی، مهارتهای بین فردی و حل مسآله، فهم و پذیرش دیدگاه های متفاوت، رشد هویت جمعی و بهبود مناسبات شهروندی می شود. این بحث ها و گفتگو ها می توانند به ایجاد گروه های جستجوگری فلسفی در مسائل گوناگون نیز بینجامد و مدرسه را به مکان پژوهش و کوشش برای اندیشه درست تبدیل کنند. با چنین دیدگاه ها و برنامه ها و اقداماتی است که می توان آموزش شهروندی ملی و جهانی همراه با پرورش اندیشه ی درست و تحکیم هویت و نظام ارزشی دانش آموزان ایران را تحقق بخشید.
