وظایف نمایندگان مجلس چیست؟
(بخش اول)
مجلس شورای اسلامی در عموم مسایل در حدود مقرر در قانون اساسی، می تواند قانون وضع کند. پیشنهاد و پیش نویس قوانین تحت عنوان "لایحه" (مصوب وزرا و پیشنهاد شده توسط دولت، رئیس قوه قضائیه و یا شورای عالی استان ها) و یا "طرح" (پیشنهاد شده توسط حداقل 15 نفر از نمایندگان) به مجلس وارد و تصمیم گیری در مورد آنها انجام می شود. همچنین، وظیفه شرح و تفسیر قوانین عادی نیز به عهده مجلس می باشد. مجلس حق تصویب رجوع به همه پرسی در مسایل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را داشته و نیز هر نوع تغییر در خطوط مرزی کشور به صورت اصلاحات جزئی و با رعایت مصالح می تواند توسط مجلس انجام شود.
نماینده مجلس باید بی عدالتی های احتمالی را در سطح منطقه پیگیری و از حق و حقوق مردم در حوزه انتخابیه خود با هدف اجرای هر چه بیشتر عدالت دفاع کرده و با تلاش و کوشش مضاعف از بی عدالتی و حق کشی نسبت به حقوق حقه مردم جلوگیری کند. معرفی شاخص ها، توانمندی ها، ظرفیت موجود از نظر کمی و کیفی به مسؤلان عالی کشوری و استانی، توسط نماینده می تواند یکی از مصداق های نظارت بر اجرای قانون باشد.
بارها مشاهده شده است که بسیاری از مردم بخاطر عدم شناخت نسبت به وظایف مسئولین پیگیری های خود را پیرامون کاستی ها و مشکلات به اشتباه پیگیری میکنند.
عده ی زیادی مشکلات شورای شهر و شهرداری را با وظایف نماینده مجلس اشتباه میگیرند. این درست که همه عناصر مدیریت شهری با تعامل سازنده میتوانند گره گشای سریعتر مشکلات باشند، اما ما به عنوان شهروند اگر شناخت کافی نسبت به وظایف مسئولین نداشته باشیم در واقع از وظایف خود به عنوان یک شهروند غافل مانده ایم. پس خواهشمندیم مطالبی از این دست را با دقت نظر بیشتر مطالعه و به آینده شهرمان کمک کنید.
نمایندگی منصبی است که از طریق انتخابات و رأی مردم فعلیت می‌یابد و دارای ویژگی‌های زیر است:
اول اینکه مقامی ملی است.
اینکه مقامی ملی است، نمایندگان مجلس هر یک منتخب حوزه انتخابیه معینی هستند، اما نمایندگی آنان عام و از سوی همه ملت ایران است؛ چون بر اساس اصل 67 قانون اساسی، نمایندگان به گونه‌ای سوگند یاد میکنند که به معنای نمایندگی از طرف همه مردم کشور است نه حوزه انتخابیه‌ای خاص.
البته این به معنای نفی ارتباط نمایندگان با مردم حوزه انتخابیه خود نیست.
دوم اینکه نمایندگی، امری کلی است.
اینکه نمایندگی، امری کلی است که و نمایندگان هم در حدود اختیاراتی که به گونه فردی به آنها داده شده است و هم در حدود وظایف و اختیاراتشان به گونه گروهی تحت عنوان مجلس شورای اسلامی به وظایف خود عمل میکنند.
سوم اینکه نمایندگی غیر قابل عزل است.
اینکه نمایندگی غیر قابل عزل است، یعنی انتخاب‌کنندگان (بر خلاف وکالت در حقوق خصوصی)، نمی‌توانند هر وقت لازم بدانند، نماینده خود را عزل‌کنند، و نماینده می‌تواند تا پایان دوره نمایندگی خود، بدون اجبار برای پاسخگوی به موکلین به طور مستقل مشغول انجام وظیفه شود.
دیگر اینکه مقام نمایندگی دارای دو ویژگی زیر است:
اول اینکه قائم به شخص است.
یعنی این مقام به هیچ عنوان قابل‌واگذاری به دیگری نیست و نماینده منتخب مردم نمی‌تواند مقام خود را به دیگری واگذار کند.
بند اول اصل 85 قانون اساسی به صراحت به این موضوع اشاره کرده است.
دوم اینکه مقام نمایندگی مشارکتی است نه شخصی و مستقل.
یعنی نمایندگان به صورت مشترک در تصمیم‌گیری‌های مجلس شرکت میکنند و مصوبات با رأی اکثریت به تصویب می‌رسد و به نام مجلس اعتبار و شایستگی اجرا می‌یابد.
وظایف اصلی نمایندگان مجلس چیست؟
نمایندگان مجلس و به طور کلی مجلس شورای اسلامی دو وظیفه اصلی دارند:
الف ـ قانونگذاری
ب ـ نظارت
الف – قانونگذاری:
بر اساس اصل هفتاد و یکم قانون اساسی مجلس شورای اسلامی صلاحیت عام قانونگذاری را دارا می باشد: «مجلس شورای اسلامی در عموم مسایل در حدود مقرر در قانون اساسی می تواند قانون وضع کند».
بر این اساس:
یکم:
پیشنهاد و پیش نویس قوانین تحت دو عنوان لایحه و یا طرح به مجلس وارد می شود:
«لایحه» مصوبه ای است که از طرف دولت پس از گذراندن مراحل قانونی برای تصویب به صورت قانون به مجلس ارائه می شود که ممکن است چند منشأ داشته باشد:
1?دولت، 2? رئیس قوه قضائیه، 3? شورای عالی استان ها.
«طرح» پیشنهادی است که توسط حداقل پانزده نفر از نمایندگان مجلس یا شورای عالی استان ها به مجلس ارائه می گردد.
لوایح و طرح ها بر اساس درجه اهمیت شان به عادی، یک فوریتی، دو فوریتی و سه فوریتی، تقسیم می شوند.
دوم:
قوانینی که جنبه تصویبی دارند نظیر:
1?قانون بودجه (اصل 52 قانون اساسی)
2?عهدنامه ها و قراردادهای بین المللی (اصل 77 قانون اساسی)
3?تغییر خطوط مرزی (طبق اصل 78 قانون اساسی)
4?محدودیت های ضروری کشور در شرایط اضطراری نظیر جنگ و… (اصل 79 قانون اساسی)
5?اخذ وام و کمک مالی (اصل 80 قانون اساسی)
6?استخدام کارشناسان خارجی (اصل 82 قانون اساسی)
7?انتقال بناها و اموال دولتی (اصل 83 قانون اساسی)
سوم:
تفسیر قانون عادی:
بر اساس اصل 73 قانون اساسی: «شرح و تفسیر قوانین عادی در صلاحیت مجلس شورای اسلامی است…».
چهارم:
دامنه اختیارات مجلس در امر قانونگذاری به ضرورت تطبیق مصوبات مجلس شورای اسلامی با احکام شرع و قانون اساسی تأکید شده است (اصل چهارم و هفتاد و دوم قانون اساسی)
ب ـ نظارت:
مجلس شورای اسلامی علاوه بر وظیفه قانون گذاری، مسؤولیت های نظارتی نیز بر عهده دارد:
1?نظارت (دخالت) مجلس در تشکیل دولت:
وزرا پس از انتخاب توسط رئیس جمهور، برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی می شوند (اصل 133 قانون اساسی) و مجلس باید نظر خود را مبنی بر اعتماد یا عدم اعتماد به فرد فرد آنها اعلام کند (اصل 87 قانون اساسی)
2?نظارت عام نمایندگان:
یکم – تذکر:
تذکر شفاهی:
هر یک از نمایندگان می تواند در نطق بیش از دستور خود هر گونه کوتاهی مجریان در اجرای قوانین را به طور شفاهی تذکر دهد.
تذکر کتبی:
در صورت نقض قانون یا سوء جریان امور در دستگاه های اجرایی، نمایندگان مجلس می توانند از طریق رئیس مجلس به وزیر مسؤول یا رئیس جمهور به طور کتبی تذکر دهند.
دوم – سؤال:
– سؤال: بر اساس اصل 88 قانون اساسی:
«در هر مورد که حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس جمهور و یا هر یک از نمایندگان از وزیر مسؤول درباره یکی از وظایف آنان سؤال کنند، رئیس جمهور یا وزیر موظف است در مجلس حاضر شده و به سؤال جواب دهد».
طبق اصول 137 و 122 قانون اساسی وزراء و رئیس جمهور در مقابل مجلس مسؤول هستند از این رو نمایندگان مجلس می توانند آنان را مورد سؤال قرار دهند.
