خشکسالی و بحران کم آبی در ایران و راه حل های پایداروروشهای رفع بحران
همانطور که متخصصین همواره تاکید می نمایند، بحران آب بسیارجدی است. در اکثر مناطق، سطح آب به شدت پایین رفته، سطح آب دریاچه ها شدیدا" کم شده و سطح آب سدها کاهش یافته است. توسط جامعه شناسان هشدارهایی مبنی برایجاد چالش های جدی ناشی از بحران کم آبی هر ازچندگاهی مطرح می شود. خشکسالی و بحران کمبود اب در ایران از مرز هشدارها گذشته است. سالهاست مقامات دولتی ، کارشناسان و شهروندان مسئول در مورد ابعاد رو به گسترش کمبود آب در ایران هشدار می دهند. کاهش سطح آب و خشک شدن دریاچه ها، پائین رفتن بستر آبهای زیرزمینی در بسیاری از نقاط کشور، خشک شدن آب برخی رودخانه ها، کاهش سطح ذخیره آب پشت اغلب سدهای کشور، تخلیه تعدادی از روستاها طی چند دهه گذشته، خالی شدن چندین روستا در حاشیه دریاچه هامون، گسترش کویروبیابان های لایزرع وخشک، هر روز سرزمین ما و ساکنان آنرا به سوی یک فاجعه ملی و زیست محیطی نزدیک تر می کند
معضل و بحران خشکسالی تنها مختص کشور ما نیست و این بحران هم اکنون دامنگیر بسیاری از کشورها و حتی تعدادی از ایالتهای غربی آمریکا بخصوص کالیفرنیا نیز شده است. روند گرمایش کره زمین به علت پخش مونواکسید کربن منجربه تغییرات آب وهوایی ونزول باران های شدید در برخی نواحی جهان، باران های متوسط در برخی نقاط دیگر و خشکسالی در نواحی وسیعی از جهان می شود. از این رو خشکسالی وبحران کم آبی در غرب آسیا و خاورمیانه (شامل بخش وسیعی از خاک ایران) دارای یک روند افزایشی طی سه دهه آتی می باشد
شیوه مدیریت منابع آب، تغییر روشهای انتقال آب از کانالهای سنتی به کانالهای بتونی، جلوگیری از هدر رفت آب در شبکه توزیع، رفع فرسودگی شبکه و تغییر روشهای آبیاری باغ ها و مزارع و بازیافت آب فاضلاب بعنوان راه حل های کمبود آب مطرح می شوند. گرچه همه این روشها می باید مورد توجه سازمان های مسئول قرارگیرد اما تامین دراز مدت آب وفراهم نمودن امنیت آبی کشور تناقضی با اصول مدیریت پیشرفته آب و منابع آبی نداشته و لزوما" باید به موازات هم پیش بروند. اکنون باید راه حل هایی را جستجو نموده و بسرعت وبا شتاب مناسب پروژه های منطقی و باصرفه اقتصادی را اجرایی نماییم. دو دیدگاه صرفه جویی در مصرف آب و تامین و ذخیره بیشتر منابع آبی را باید به موازات هم دنبال کرد
الف) صرفه جویی در مصرف آب چه در بخش خانگی، کشاورزی وصنعتی که بسیارحائز اهمیت و تاثیرگذار است به خصوص صرفه جویی وبهینه سازی در بخش های کشاورزی وصنعتی. در بخش صرفه جویی در مصرف و مدیریت آب می توان به موارد زیر اشاره نمود
الف) اصلاح نظام مدیریت آب. ب) رفع کامل فرسودگی های شبکه انتقال وتوزیع وجلوگیری از هدر رفت آب درشبکه. ج) تبدیل سیستم آبیاری منازل، باغ ها، پارک ها و مزارع به سیستم آبیاری هوشمند. چ) بازیافت آب فاضلاب و تصفیه آن در حد آبیاری، شستشو و حتی آشامیدن. ح) هدایت آب باران از سیلاب ها و مسیل های انتقال سیل در سطح شهر ها به مخا‌زن ذخیره به منظور ذخیره و تصفیه برای استفاده در شبکه انتقال وتوزیع. د) بهینه سازی مصرف آب صنایع. ذ) استفاده و بهره جستن از فرایندهایی که نیاز به مصرف آب کمتر دارد درصنایع و کشاورزی. ر) استفاده از سیستم های مکانیزه آبیاری در کشاورزی وبهینه سازی مصرف آب کشاورزی. ز) بررسی همه جانبه وتجدید نظر درالگوی جمعیتی کشور
ب) تامین و ذخیره بیشتر منابع آبی، با روش های مختلف که به برخی از آنها به صورت اجمالی اشاره می شود
الف) اصلاح نظام مدیریت منابع آبی. ب) استحصال آبهای غیر متعارف به منظور تامین آب کشاورزی وصنعتی یا در برخی موارد برای شستشو. ج) استفاده از نیروگاههایی که نیاز به آب کمتر دارند، مصرف آب در نیروگاههای حرارتی بخصوص نیروگاه های بخاری سرسام آور و نجومی است که نمونه آن نیروگاه بخاری شهید مفتح همدان می باشد که بشدت سطح آب کشاورزی منطقه را کاهش داده و فعالیتهای کشاورزی در آن منطقه را تحت الشعاع خود قرار داده است. چ) استفاده از صنایعی که برمبنای حداقل نیاز به آب طراحی شده اند. ح) نگاه جدی به انرژی های تجدید پذیر، در نیروگاههای بادی اصلا" نیازی به آب نیست و در نیروگاههای خورشیدی که در حال حاضر در جهان مطرح می باشند اصولا" در مدل های مختلف آن یا نیازی به آب وجود ندارد یا در صورت نیاز ، حجم آب مصرفی بسیار محدود می باشد. از سوی دیگر استفاده از انرژی های تجدید پذیر منجر به بهبود شرایط محیط زیستی کشور می شود و از این رهگذر نرخ سهم تولید برق از انرژی های پاک وتجدید پذیر نیز افزایش خواهد یافت. د) استفاده از آب شیرین کن ها به صورت موضعی در برخی مناطق برای تامین آب شرب، خصوصا" با انرژیهای تجدید پذیرو بهره جستن از انرژی خورشیدی در این زمینه. ذ) استفاده از تکنیک های باروری ابرها. ر) انتقال آب دریای خزر به مناطق خشک از طریق کانالها و آبراهه ها که پروژه بسیار عظیم و پرهزینه ای است که برای اجرائی شدن نیاز به مطالعات فنی واقتصادی همه سویه ای دارد. چون ارتفاع مناطق خشک مرکزی پایین تر از سطح دریای خزر می باشد، این طرح تنها با استفاده از کانالها ، تونل ها و آبراه ها بدون بهره جستن از سیستمهای پمپاژ آب امکان پذیر است. براساس پژوهشی مشترک توسط یکی ازدانشگاههای ایران ، موسسه خاک شناسی ایران و دانشگاه گریفیث استرالیا، ترکیبی ازپنجاه درصدآب دریای مازندران و پنجاه درصد از آب شیرین رودخانه ها یا منابع زیرزمینی، قابلیت استفاده در فعالیتهای کشاورزی را دارد بدون آنکه نیاز به تصفیه یا شیرین کردن آب دریا باشد. لازم به ذکر است مطالعات این طرح در دست بررسی می باشد
خوشبختانه در عمده مواردی که اشاره شد، تخصص و دانش فنی مورد نیاز در کشور وجود داشته وصرفا" نیاز به اراده، عزم جدی وتخصیص اعتبار وبودجه لازم می باشد تا بتوان این روش ها را اجرائی ومشکل بحران کم آبی وخشکسالی را در کشور با تدبیر حل نمود
