عصردانایی

 

راهکارهای کاهش فشار روانی بر معلمان

صابر محمدی حیدر باغی‏ دبیر از قم

مقدمه

تدریس،حرفه‏ ای هیجان‏ انگیز است و به معلمان فرصت‏ می‏دهد موضوعات مورد علاقه خود را پی بگیرند،به‏ دانش ‏آموزان کمک کنند،رشد کنند،موفقیت به دست بیاورند و از کار گروهی لذت ببرند.با وجود این،معلمی حرفه‏ای دشوار و پرزحمت است و معلمان گه گاه،تنش و فشار روانی ناشی از کار را تجربه می‏کنند.بنابراین،معلمان باید راهبردهایی را فرابگیرند که فشار روانی‏ ناشی از کار را به حداقل برساند.شاید نکته‏ ی بسیار مهمی که‏ در ابتدای کار باید به آن اشاره کرد،این باشد که فشار روانی‏ پدیده‏ای است که معلمان،برخی اوقات آن را تجربه می‏کنند.در حقیقت،تصور این‏که فردی بتواند کاری را بدون تحمل فشار (به تصویر صفحه مراجعه شود) روانی انجام دهد،امکان ندارد.

 

تعریف فشار روانی

این اصطلاح،به شیوه‏های متفاوتی به کار برده شده است.اما اکثر افراد،با توجه به فشار روانی ناشی از کار،آن را نگرانی‏ حاصل از هرکاری تحت فشار بیان کرده‏اند.تعریف زیر را «کی ریا کووسا تکلیف‏2»بر پایه‏ی تحلیل دقیقی از اهمیت فشار روانی معلم ارائه داده که به طور گسترده‏ای مورد استفاده قرار گرفته است.«فشار روانی معلم را می‏توان هیجان‏های منفی‏ ناخوش‏آیندی مانند خشم،ناامیدی،نگرانی،افسردگی و عصبیت در نتیجه‏ی بعضی جنبه‏های کاری تعریف کرد.3»

تعریف فشار روانی شغلی

با توجه به این‏که در این مقاله،منظور از فشار روانی،فشار شغلی است،ضروری است تعریفی از فشار شغلی ارائه دهیم. «بیرو یوتمن»فشار روانی ناشی از شغل«فشار روانی شغلی» را چنین تعریف می‏کند:«وضعیت ناشی از تأثیر افراد با مشاغل‏ آنان تغییرات درونی که آنان را به انحراف از کنش معمولی خود دچار می‏سازد،علامت مشخصه‏ی این فشار روانی است.4»

آثار تخریبی فشار روانی شدید در تدریس

امکان دارد فشار روانی شدید،عواقب ناخوش‏آیندی در تدریس به بار آورد.فشار روانی شدید روحیه‏ی معلم را تضعیف‏ می‏کند و توانایی او را در اشتیاقی که به تدریس می‏کاهد: 1.اگر معلمی احساس کند که حرفه‏ی تدریس مدتی طولانی‏ تنش‏زاست،رضایت او کاهش می‏یابد و این امر موجب‏ دل‏سردی می‏شود.

2.فشار روانی از کیفیت تعامل معلم با دانش‏آموزان می‏کاهد. تدریس ثمربخش،به جوّ مثبت کلاس،به‏ویژه به رابطه‏ی دوستانه‏ معلم با دانش‏آموزان بستگی زیادی دارد.

فشار روانی شدید،روح بخشندگی را،که مستلزم ایجاد جوّ مثبت در کلاس است،از بین می‏برد و ممکن است معلم نسبت به

رشد معلم » شماره 209 (صفحه 43)

مشکلات و گرفتاری‏ها،با بدخلقی یا حتی به روشی خصمانه، واکنش نشان دهد.

مسئله مهم و نگران‏کننده‏ی دیگر،که به فشار روانی شدید بستگی دارد،پایداری طولانی آن است که امکان دارد موجب‏ اختلال در سلامت معلم شود.بسیاری از دانشجویان دوره‏ی‏ کارشناسی،فشار روانی ناشی از کار را یکی از دلایل بی‏علاقه‏ بودن معلمان به تدریس گزارش داده‏اند.مؤید این موضوع، بازنشستگی زودهنگام معلمان باتجربه است‏5.

فرمول موفقیت

برای افزایش منابع ذهنی و داشتن زندگی شادتر و سالم‏تر و قابل کنترل به پیشنهادهای زیر توجه کنید: (به تصویر صفحه مراجعه شود)به احساسات اضطراب‏آور خود توجه کنید.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)ایمان به خداوند و ایمان به خود را فراموش نکنید؛حتی اگر بر این باور هستید که در فهرست سیاه خدا قرار دارید!

(به تصویر صفحه مراجعه شود)برای فکر کردن و تصمیم‏گیری،از منطق خود کمک‏ بگیرید6.

پیشنهادهایی به معلمان

(به تصویر صفحه مراجعه شود)از آن‏جا که برخی موارد،کاهش و از بین بردن عوامل‏ فشارزا،غیرممکن است،وظیفه‏ی هرمعلمی که فشار روانی را بر خود احساس می‏کند،این است که علاوه بر شناسایی عوامل‏ فشارزا،به مطالعه‏ی علایم و نشانگان فشار روانی و شیوه‏ها و سازوکارهای مقابله با آن بپردازد و سعی کند با روش‏های‏ علمی دقیق،خود را بر ضد فشارزاها مقاوم و سلامت خود را تضمین کند.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)تحقیقات نشان می‏دهد که تحرک و فعالیت‏های جسمانی به‏ فایق آمدن بر فشار روانی کمک مؤثری می‏کند.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)از راه بیوفید بک‏7یا متمرکز کردن فکر،می‏توان فشار روانی را تخفیف داد یا بر آن کنترل بیشتری پیدا کرد.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)برقراری روابط اجتماعی نزدیک با همکاران و کسانی‏ که مورد اعتمادند،مشکلات را می‏فهمند و حمایت و پشتیبانی‏ می‏کنند،به کاهش فشار روانی یا دست‏کم،مقابله به پی‏آمدهای‏ آن منجر می‏شود.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)در محیط مدرسه،خود را صرفا در کار غرق نکنید. زنگ‏های تفریح را به خود اختصاص دهید و به دانش‏آموزان‏ نیز بیاموزید که از مراجعه به معلم و رفع اشکالات درسی در ساعات تفریح خودداری کنند.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)نقاط ضعف و محدودیت‏های خود را بشناسید و بکوشید آنها را از بین ببرید.اجازه ندهید این ضعف‏ها مدتی طولانی بر شما چیره گردند و باعث بروز فشار روانی و مشکلات جدید شوند.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)انتخاب شغل،انتخاب نحوه‏ی زندگی است و انتخاب‏ زندگی،که با خلق و خوی و شخصیت و منش انسان سازگار نباشد،باعث فشار روانی در همه‏ی عمر می‏شود.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)با آن‏که کار لازمه زندگی است،همه‏ی زندگی نیست.سعی‏ کنید به جنبه‏های دیگری از زندگی،که نشاطانگیز،ارضاکننده‏ و لذت‏بخش است نیز،توجه داشته باشید.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)بخش ناچیزی از وقت روزانه خود را به آنچه دوست‏ دارید،مثل نقاشی،هنر،رایانه و...اختصاص دهید.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)با جلوگیری از حساسیت بیش از اندازه و کاهش سطح‏ توقع خود از دیگران و ترک فوری محیطهای پرفشار،تا اندازه‏ای‏ به آرامش برسید.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)تا جایی که امکان دارد،از ورود به محیطهای تنش‏آمیز خودداری کنید.اما به خاطر داشته باشید که بعضی عوامل‏ فشارزای شغلی،اجتناب‏ناپذیر است‏8.

«رابرت الیوت‏9»،متخصص قلب از دانشگاه نبراسکا،در مورد چگونگی مقابله با فشار روحی توصیه می‏کند: 1.برای چیزهای بی‏ارزش حرص نخورید.

2.همه چیز را کم‏اهمیت تلقی کنید و اگر نمی‏توانید با مشکلات‏ بجنگید یا از آنها بگریزید،هرچه در دل دارید،بیرون بریزید.

3.با برنامه‏ریزی در زندگی،خود را چنان آماده کنید تا مجبور نباشید چند کار را با هم انجام دهید.

4.از طریق صرف وقت برای اموری که لذت می‏برید و احساس خوبی درباره‏ی آنها دارید،فشارها را کاهش دهید.

5.تفکر با هدف روش مناسبی برای رهایی از فشار روانی‏ است.

6.نماز و راز و نیاز با خداوند و تلاوت قرآن و اندیشیدن به‏ جهان آخرت،به رهایی از اضطراب و نگرانی کمک می‏کند.10(به تصویر صفحه مراجعه شود)

پانوشت

(1)-کریس کی‏ریا کو،مهار استرس در معلمان،ترجمه‏ی منصوره وحدتی احمدزاده‏ (تهران،جوانه‏ی رشد،1384)ص 13 و 14.

sutcliffe -(2)

(3)-کریس کی‏ریا کو،همان،ص 20.

(4)-اسد یگانه و معصومه والی‏زاده،شناسایی استرس‏های شغلی معلمان استان‏ لرستان،پایان‏نامه‏ی کارشناسی‏ارشد(1381-1382)،ص 12.

(5)-کریس کی‏ریا کو،همان،ص 21 و 22.

(6)-آزاده گودرزی،«اضطراب به کسی رحم نمی‏کند»،روان‏شناسی جامعه،ش 35، (1385)ص 33.

biofeed back -(7)

(8)-زهرا مجتهدی،بررسی عوامل استرس‏زای شغلی و رابطه‏ی آن با سلامت عمومی‏ معلمان دوره‏ی راهنمایی و متوسطه‏ی استان همدان،پایان‏نامه‏ی کارشناسی‏ارشد، 1383،ص 145-147.

Robert Eliot -(9)

(10)-مریم حاجی‏بابایی،شناسایی و اولویت‏بندی مهم‏ترین عوامل افزایش فشار عصبی(استرس)مدیران آموزش و پرورش مقطع متوسطه‏ی شهر قم،پایان‏نامه‏ی‏ کارشناسی‏ارشد،1383،ص 145-147.